piše: Isidora Đolović
Povodom dvadeset druge godišnjice smrti izraelske pevačice anđeoskog glasa, Ofre Haze, bilo bi dobro prisetiti se jednog od njenih upečatljivijih, a danas porukom veoma bitnih muzičkih udruživanja. Ofra je, naime, rado i često snimala sa najrazličitijim kolegama iz celoga sveta, pa se među njenim duetima mogu naći predstavnici potpuno neočekivanih žanrova, od opere (Sara Brajtman) do gotik roka (The Sisters of Mercy). Nakon velikog uspeha ploča „Shaday“ i „Desert Wind“, koje su označile početak ekspanzije world music žanra, treće studijsko ostvarenje namenjeno međunarodnoj promociji okupilo je šaroliku grupu stvaralaca. Radi se o albumu „Kirya“ iz 1992., čiji se zvuk još jednom zasniva na ukrštaju tradicionalnog zvuka Srednjeg istoka i zapadnjačke pop muzike.
Pank rok legenda Igi Pop pojavljuje se kao gost u pesmi „Daw Da Hiya“, autorskoj kompoziciji Ofre i njenog stalnog menažera Becalela Alonija, koja sa sobom nosi potresnu, tešku temu stihova. Inače, zanimljivo je da su u naredne dve godine oboje sarađivali sa Goranom Bregovićem na filmskoj muzici: Igi za „Arizona Dream“ (1993), a Ofra „La Reine Margot“ (1994).
Pesma, koju prati upečatljiv spot osmišljen u vidu pripovedanja kroz baletski izraz, oživljava temu ubistva kao plemenskog načina čuvanja časti kuće ili porodičnog imena od nanete sramote. Kazna zbog prekoračenja određene norme ponašanja bila je neminovno smrtna, tzv. honor killing, a odnosila se pretežno na ženske članove, u potpunosti lišene samostalnosti i kontrole nad svojim životom. Junakinju ove priče već samo imenovanje prema zajednici kojoj pripada (jemensko pleme Daw Da Hiy) čini obezličenom i zarobljenom, a uvodno temporalno pozicioniranje slučaja u drevnom vremenu ne bi trebalo da zavara nikoga. Slični brutalni običaji i dalje postoje, a čak i naprednije civilizacije još neguju različite oblike diskriminišućih praksi ili stereotipa. Samim tim, zaključak dobija smisao i nužnost ne samo kao opomena, već podsećanje da nismo prevazišli kobne predrasude.
Prva strofa počinje gotovo kao neverovatna, romantizovana povest sa veoma ironičnim podtekstom (tiče se upravo spomenute modernosti, opterećene večitim osvrtanjem ka naučenim obrascima). Kršenje tabua ne važi za sve: potpuno je jasno da zajednica poseduje unutrašnju hijerarhiju i razlikuje privilegovane članove, što neudata devojka sasvim sigurno nije. S obzirom na važeće pravo prvenstva, njen red za stupanje u brak dolazi tek iza starijih sestara i po tuđem izboru, jer ona je tek sredstvo uspostavljanja daljih korisnih veza unutar kolektiva. Više od deklarativnog narušavanja redosleda po rođenju, njenu odluku „zločinom“ pravi to što je reč o aktu apsolutno slobodne volje. I ne samo to: uzela je svog čoveka, dakle, pored nestrpljivosti (she couldn't wait), inicijativa je ženska i otvoreno pobunjenička (despite tradition). Strofu završava demonstracija prkosa, koja još ostavlja poetičnu nadu u srećan ishod, pogotovo jer je naglasak stavljen na ograničavajuću prirodu stroge tradicije, sada odbačene i pobeđene.
Back in ancient time, loving was a crime
for a single girl like the beautiful Daw Da Hiya.
Sisters barred her way, but she couldn't wait,
she spurned her father's hand, and took her man,
despite tradition.
Međutim, a to u refrenu biva jasno, junakinja je donekle percipirana i kao osoba zaluđena čulima. Stih her passion drove her wild u direktnoj je vezi sa prethodnim she couldn't wait; dakle, nije stvar u htenju, već – nemogućnosti. Ljubav, ili strast, shvaćeni su kao sasvim bezumnička sila usled koje se čine ludosti i donose samoubilačke odluke (her love was suicide).
Druga strofa potvrđuje ovakav nagoveštaj, opisujući jezive posledice: javnu osudu, potpunu napuštenost i beznađe. Trudnoća izvan braka deluje samo kao izgovor, onaj dodatni tas na vagi koji je zapečatio devojčinu sudbinu. Poredak je, zapravo, poremećen još ranije, samom neposlušnošću i podrivanjem očinskog, muškog autoriteta. Način na koji Igi cinično i rezignirano zaključuje ono jednostavno: Tradicija, rečit je i poentirajući za ceo slučaj, tobože pomirljiv sa činjeničnim stanjem koje zapravo s gnušanjem osuđuje.
Love comes with a price. They came for her one night.
For her family's shame, she had to face the judges might.
Now she was with child, no one was at her side,
when the judge declared that she must die.
Tradition.
Ofrine deonice služe unošenju druge, neposredno ženske perspektive, spram dotadašnjeg relativno ravnog i distanciranog pripovedanja. Budeći setu, egzotiku daljine – kako vremenske, tako i prostorne – prvenstveno donose emociju, nepristupačnim rečima na jemenskom arapskom. Zasnovane na staroj pesmi, one zapravo nemaju mnogo veze sa glavnim tekstom, ali isto tako ne postoji ni suštinska potreba za prevodom, jer Ofrin glas nabojem i drhtavošću dočarava instinkt, neracionalizovano osećanje koje je podstaklo opisani niz događaja. Nakon druge strofe, dobija i funkciju oplakivanja.
Veoma efektan zaključak opominje i suptilno ukazuje na to da fikcijska, istorijski udaljena i umetnička priroda narativa ne oduzima verodostojnost i aktuelnost fenomenu stavljenom u njegovo središte. Da svaka sloboda dolazi sa cenom, što inače ne bi smeo biti slučaj, posebno kada moralni zakoni bivaju licemerno sprovođeni u ime nekih drugih, tobože viših instanci, zapravo otuđujući ljude, umesto da čuvaju jedinstvo kolektiva.
 |
| Iggy Pop |
Daw Da Hiya pada kao žrtva takvog poretka, društvena anomalija koju za primer, dokazujući vernost okoštalim pravilima, treba odstraniti i time zaplašiti sve potencijalne buduće „drznice“. Njeno kažnjavanje predstavlja ubistvo lične volje, mogućnosti izbora, vitalnosti, odanosti drugačijem autoritetu od onog spolja nametnutog, plemenskog. Osobu, kako smatraju donosioci zakona, treba čuvati od same sebe. Činjenica da žena ne sme da pokaže lice, radi prividne brige za moral i suzdržanost muške populacije, u stvari je čin poricanja postojanja izvan zatvorenog, strogo omeđenog prostora gde se pretvara u samo još jedan komad pokućstva, deo svojine, nešto čijom se pojavnošću takođe raspolaže prema volji „vlasnika“. Skrivanje lica je samo na korak od zabrane posedovanja vlastite ličnosti, a onemogućiti kretanje prethodi potpunoj negaciji fizičkog postojanja.
Na drevnost teme odlično ukazuje okvirni motiv spota, knjiga na pustinjskom pesku, dok odsečan, zanosni ritam „odbrojava“ slivanje melodije kroz sjajnu akustičnu gitarsku temu. Svi muzički efekti su veoma dobro raspoređeni i upadljivi za sebe, ne potiskujući ostale u drugi plan. Ofrin kristalan, na momente zaista prozračan, a ipak jak glas, pun je moćne emocionalnosti, toliko da mu nisu čak ni neophodne reči. Naročito je upečatljivo završno „jecanje“, tek jedan od primera korišćenja vokala kao instrumenta u pravom smislu. Ritmička osnova kompozicije iznenađujuće je životna za tako tragičnu temu, a efekti vešto podražavaju elemente naracije. Svaki segment se vrhunski uklopio: afrički ritmovi, španska gitara, arapski vokalni stil i duboka naracija klasičnog tipa.
Iz današnje perspektive, nemoguće je izbeći makar delimično povezivanje svega sa sudbinom Ofre Haze koja, sasvim suprotno, poštujući tradiciju postaje žrtva okolnosti. O njenom životu i karijeri pisala sam OVDE.
Epski intonirana, oblikovana poput priče iz 1001 noći, „Daw Da Hiya“ je potresna legenda o stradanju usled nesputanosti čežnjivog bića, lepe devojke u senci strogog društva koje vode muškarci, postavljajući pravila i granice. To je, ujedno, ukazivanje na shvatanje žene kao nosioca „prokletstva Evinih kćeri“ – i dalje suštinski potčinjenog stvorenja koje nije sposobno da samostalno odlučuje, pa ga treba kontrolisati, lišavati i kažnjavati.
In a time and place where a woman can't show her face,
her life is ruled by men.
That shouldn't happen again.